Read in
Marathi
English
Gujarati
Hindi
Kannada
Malayalam
Marathi
Punjabi
Sindhi
Tamil
Teluguशनिवार 09 एप्रिल 2022 चे दैनंदिन राशी भविष्य.
शनिवार 09 एप्रिल चंद्ररास मिथुन 21.49 पर्यंत व नंतर कर्क.
8
Apr, 2022
लग्न, करियर, वैवाहिक जीवन,नोकरी, बढती, जमीन, संतती, पैसा
जाणून घ्या उत्तर तुमच्या या समस्यांवर –
आमच्या सेवा
|| कालाय तस्मै नमः ||
ज्योतिषशास्त्र एक प्राचीन विज्ञान आहे. हे राशी, ग्रह, नक्षत्र, व त्यांच्या स्थिति वर आधारित आहे.
1
ग्रहांचे अंश, नक्षत्र, दृष्टी, युती, ग्रहांचे वक्री, स्तंभी वा मार्गी असणे इत्यादीवरूनकुंडली बनते व त्याच कुंडलीच्या माध्यमातून अभ्यासक भविष्यातील घटनांचा मागोवा घेतो. व यालाच भविष्य असे म्हणता येईल.
ग्रहांचे अंश, नक्षत्र, दृष्टी, युती, ग्रहांचे वक्री, स्तंभी वा मार्गी असणे इत्यादीवरूनकुंडली बनते व त्याच कुंडलीच्या माध्यमातून अभ्यासक भविष्यातील घटनांचा मागोवा घेतो. व यालाच भविष्य असे म्हणता येईल.
2
विवाहासाठी वधुवरांचे गुणमिलन पाहण्याची आपल्याकडे पद्धत आहे. कृष्णमूर्ती पद्धतीत गुणाबरोबर ग्रह, नक्षत्रे, ऊपनक्षत्रे व 12 भावांचे भावारंभ, भावांची नक्षत्रे ऊपनक्षत्रे, तसेच वधुवराना सध्या व पुढील महादशा कोणत्या भावांच्या आहेत हे बारकाईने पाहिले जाते.
3
वास्तुशास्त्र हे ज्योतिषशास्त्रा प्रमाणेच प्राचिन शास्त्र आहे. दिशा, ऊपदिशा, दिशांच्या देवता, सर्वच दिशांकडून येणार्या चुंबकीय लहरी, वैश्विक किरणे या सर्व बाबींचा येथे अभ्यास केलेला आहे. जागेतील दोषांचा परिहार करण्यासाठी विविध प्रकारचे शांतिविधी, मंत्र व रत्नांचा वापर करता येतो.
वास्तुशास्त्र हे ज्योतिषशास्त्रा प्रमाणेच प्राचिन शास्त्र आहे. दिशा, ऊपदिशा, दिशांच्या देवता, सर्वच दिशांकडून येणार्या चुंबकीय लहरी, वैश्विक किरणे या सर्व बाबींचा येथे अभ्यास केलेला आहे. जागेतील दोषांचा परिहार करण्यासाठी विविध प्रकारचे शांतिविधी, मंत्र व रत्नांचा वापर करता येतो.
अमृतकुंभ
वेद, उपनिषद, दासबोध, पतंजली योग यांचे सोप्या शब्दात विवेचन
Veda
वेद
वेद हे प्राचीन भारतात मूळ असलेले धार्मिक ग्रंथ आहे. वैदिक संस्कृत मध्ये लिहिलेल्या या ग्रंथामध्ये वैदिक साहित्याचा सर्वात जुना साठा आहे. वेद हे हिंदू धर्मातील सर्वात प्राचीन ग्रंथ आहे.
आपल्या धर्मात चार वेद आहेत :
ऋग्वेद , यजुर्वेद , सामवेद , अथर्ववेद
प्रत्येक वेद मध्ये चार उपविभाग आहेत. संहिता (मंत्र आणि मूर्तिपूजक), आरण्यक (संस्कार, समारंभ, त्याग आणि प्रतीकात्मक बलिदान), ब्राम्हण (धार्मिक विधी, समारंभ आणि बलिदानाचे भाष्य), आणि उपनिषदे (ध्यान, तत्वज्ञान आणि आध्यात्मिक ज्ञान यावर चर्चा करणारे ग्रंथ). काही विद्वान पाचवे श्रेणी जोडतात – उपासना (उपासना).
आपल्या धर्मात चार वेद आहेत :
ऋग्वेद , यजुर्वेद , सामवेद , अथर्ववेद
प्रत्येक वेद मध्ये चार उपविभाग आहेत. संहिता (मंत्र आणि मूर्तिपूजक), आरण्यक (संस्कार, समारंभ, त्याग आणि प्रतीकात्मक बलिदान), ब्राम्हण (धार्मिक विधी, समारंभ आणि बलिदानाचे भाष्य), आणि उपनिषदे (ध्यान, तत्वज्ञान आणि आध्यात्मिक ज्ञान यावर चर्चा करणारे ग्रंथ). काही विद्वान पाचवे श्रेणी जोडतात – उपासना (उपासना).
ऋग्वेद
रचनेचा काळ ई. स. पूर्व ४००० च्या आसपासचा असावा. अखिल मानवजातीचा धर्मग्रंथ व भारतीय संस्कृतीचा वारसा असलेला ग्रंथ म्हणजेच ऋग्वेद. ह्या ग्रंथला संपूर्ण विश्वात श्रेष्ठत्व मिळाले आहे.
ब्रम्हाडातील विश्वाची, जीवसृष्टीची निर्मिती करणार्या परमेश्वराच्या अगाध शक्तीने मानव प्रभावित झाला व त्यावरून ऋषि मुनींना कवने स्तुतिस्तोम स्फुरली आहेत ही स्तुतिस्त्रोते म्हणजेच वेदवाणी होय. आपली भारतीय संस्कृती याच वेदवाणीच्या पायावर भक्कमपणे उभी आहे. भारतीय संस्कृती, भारतीय तत्वज्ञान, भारतीय इतिहास यांचे अधिष्ठान असलेला महान ग्रंथ म्हणजेच ऋग्वेद होय. सृष्टीच्या उत्पत्तिचे सूक्तही ऋग्वेदात आहे.
ऋग्वेदाच्या १० व्या मंडलात मृत्युनंतरच्या जीवनाबाबतचे विचार स्पष्ट केले आहेत.
ख्रिस्ती शतकाच्या १४ व्या शतकात ऋग्वेदाचे योग्य स्पष्टीकरण केलेलं आहे. जातीभेदचे तीव्र स्वरूप ऋग्वेदात अजिबात नाही. चातुवर्णाची कल्पना, नावे आहेत. ब्राम्हण, क्षत्रिय, वैश्य व शूद्र असा वर्णाचा उल्लेखही आहेत.
ऋग्वेदातील सुकते ही अतिप्राचीन असल्याने त्यात आध्यात्मिक जीवनाचे बीज आहे. पुराणातील देव देवतांचे उल्लेख आहेत. पितरांची देव म्हणून पूजा करणार्या कल्पनेचा उगमही ऋग्वेदात झाला आहे. ऋग्वेदात आध्यात्मिक, तत्त्वज्ञान, योग साधना, भक्तिसंप्रदाय, मंत्र विद्या, आचारधर्म, कृषि संस्कृती व युद्धं शस्त्र यावर अनेक सुभाषिते आहेत. ऋग्वेदात १० मंडले असून एकूण ऋचासंख्या १०५५२ आहे. ऋचाचे पद म्हणजे एक सूक्त. एका सुक्तात १० मंत्रे आहेत, अशा १०/२० सुक्ताचे एक मंडल होते. अशी १० मंडळे ऋग्वेदात आहेत.
मंडळाची अष्टकानुसार विभागणी केली तर प्रत्येक अष्टकात ८-८ असे ६४ अध्याय आहेत. म्हणून ६४ अध्याय व १०५५२ ऋचा अशी त्याची व्याप्ती आहे.
ब्रम्हाडातील विश्वाची, जीवसृष्टीची निर्मिती करणार्या परमेश्वराच्या अगाध शक्तीने मानव प्रभावित झाला व त्यावरून ऋषि मुनींना कवने स्तुतिस्तोम स्फुरली आहेत ही स्तुतिस्त्रोते म्हणजेच वेदवाणी होय. आपली भारतीय संस्कृती याच वेदवाणीच्या पायावर भक्कमपणे उभी आहे. भारतीय संस्कृती, भारतीय तत्वज्ञान, भारतीय इतिहास यांचे अधिष्ठान असलेला महान ग्रंथ म्हणजेच ऋग्वेद होय. सृष्टीच्या उत्पत्तिचे सूक्तही ऋग्वेदात आहे.
ऋग्वेदाच्या १० व्या मंडलात मृत्युनंतरच्या जीवनाबाबतचे विचार स्पष्ट केले आहेत.
ख्रिस्ती शतकाच्या १४ व्या शतकात ऋग्वेदाचे योग्य स्पष्टीकरण केलेलं आहे. जातीभेदचे तीव्र स्वरूप ऋग्वेदात अजिबात नाही. चातुवर्णाची कल्पना, नावे आहेत. ब्राम्हण, क्षत्रिय, वैश्य व शूद्र असा वर्णाचा उल्लेखही आहेत.
ऋग्वेदातील सुकते ही अतिप्राचीन असल्याने त्यात आध्यात्मिक जीवनाचे बीज आहे. पुराणातील देव देवतांचे उल्लेख आहेत. पितरांची देव म्हणून पूजा करणार्या कल्पनेचा उगमही ऋग्वेदात झाला आहे. ऋग्वेदात आध्यात्मिक, तत्त्वज्ञान, योग साधना, भक्तिसंप्रदाय, मंत्र विद्या, आचारधर्म, कृषि संस्कृती व युद्धं शस्त्र यावर अनेक सुभाषिते आहेत. ऋग्वेदात १० मंडले असून एकूण ऋचासंख्या १०५५२ आहे. ऋचाचे पद म्हणजे एक सूक्त. एका सुक्तात १० मंत्रे आहेत, अशा १०/२० सुक्ताचे एक मंडल होते. अशी १० मंडळे ऋग्वेदात आहेत.
मंडळाची अष्टकानुसार विभागणी केली तर प्रत्येक अष्टकात ८-८ असे ६४ अध्याय आहेत. म्हणून ६४ अध्याय व १०५५२ ऋचा अशी त्याची व्याप्ती आहे.
यजुर्वेद
यजुर्वेदाचे मुख्य वैशिष्ट्य म्हणजे हा ग्रंथरूपात आहे. हा अमृतासारखा गोड व संपूर्ण सृष्टी मानव व चरा चराला हितकारक आहे. यज्ञ मंत्र यज्ञाचे कर्मकांड, नियम, शास्त्र शुद्ध विधी व उपासना यांची सांगोपांग माहिती यजुर्वेदा मध्ये आहे. जिवाच्या गर्भधानापासून ते अंतेष्टिपर्यंत सर्व संस्कार त्याची पद्धती याची सविस्तर माहिती आहे.
यजुर्वेदाचे दोन प्रमुख विभाग आहेत – १) शुक्ल २) कृष्ण
शुक्ल यजुर्वेदात एकूण ४० अध्याय व १९७५ मंत्र शुक्ल अतिशय शुद्ध व पवित्र मंत्राचा संग्रह आहे.
यजुर्वेदातील मंत्रातून –
तत्वज्ञान, अध्यात्म, मानसशास्त्र, पर्यावरण, शिल्पविद्या, यज्ञाचे अंनुष्ठान व त्याचे स्वरूप, सृष्टीची उत्पती, प्राण – अपान क्रिया, शोर्यलक्षणे, स्त्री – पुरुष, माता – पिता, संतती, परस्पर संबध व कर्तव्ये. आत्म्याचे कर्म, मन व आत्मा यांचा संबध ऋतुवर्ण, गणितविद्या, राजा – प्रजा धर्म, मनाचे लक्षण, शिक्षण, विद्या, अत्येष्टी कर्म, मृतशोक न करण्याचा उपदेश, सत्कर्म महात्म्य, मोह- शोक त्याग, ओंकाराचे महत्व असे अनेक विषयाचा अभ्यास येथे नमूद केला आहे. ब्रम्हाचे वर्णन करताना अनंतची बेरीज येथे रूपकाने दाखवली आहे. हे ही पूर्ण आहे व ते ही पूर्ण आहे. पूर्णातून पूर्ण बाहेर येते. पूर्णातून पूर्ण वजा केल्यावरही पूर्णच शिल्लक राहते.
यजुर्वेदाचे दोन प्रमुख विभाग आहेत – १) शुक्ल २) कृष्ण
शुक्ल यजुर्वेदात एकूण ४० अध्याय व १९७५ मंत्र शुक्ल अतिशय शुद्ध व पवित्र मंत्राचा संग्रह आहे.
यजुर्वेदातील मंत्रातून –
तत्वज्ञान, अध्यात्म, मानसशास्त्र, पर्यावरण, शिल्पविद्या, यज्ञाचे अंनुष्ठान व त्याचे स्वरूप, सृष्टीची उत्पती, प्राण – अपान क्रिया, शोर्यलक्षणे, स्त्री – पुरुष, माता – पिता, संतती, परस्पर संबध व कर्तव्ये. आत्म्याचे कर्म, मन व आत्मा यांचा संबध ऋतुवर्ण, गणितविद्या, राजा – प्रजा धर्म, मनाचे लक्षण, शिक्षण, विद्या, अत्येष्टी कर्म, मृतशोक न करण्याचा उपदेश, सत्कर्म महात्म्य, मोह- शोक त्याग, ओंकाराचे महत्व असे अनेक विषयाचा अभ्यास येथे नमूद केला आहे. ब्रम्हाचे वर्णन करताना अनंतची बेरीज येथे रूपकाने दाखवली आहे. हे ही पूर्ण आहे व ते ही पूर्ण आहे. पूर्णातून पूर्ण बाहेर येते. पूर्णातून पूर्ण वजा केल्यावरही पूर्णच शिल्लक राहते.
सामवेद
सामवेद हा चार वेदांपैकी तिसर्या क्रमांकाचा वेद आहे. साम म्हणजे गायन, मनाची शांती. साम वेदात ऋग्वेदातील ऋच्यांचे गायन कसे करावे याची माहिती आहे. याच साम वेदाला भारतीय संगीताच्या सप्त सुरांचा पाया असे संबोधले आहे. साम वेदाचे दोन मुख्य भाग आहेत. मुख्य आर्चिक व दूसरा गान होय. दोन्ही भागात मिळून एकूण मंत्र संख्या १८७५ आहे.
आर्चिक मध्ये – पूर्वार्चीक व उत्तरार्चिक असे दोन भाग आहेत. पूर्वार्चीक मध्ये – ६५० मंत्र व ते ही स्वरांकना सह एकत्रित आहेत. उत्तरार्चिकात २१ अध्याय ९ कांडात आहेत व एकूण मंत्र १२२५ आहेत. सामवेदातील आर्चिक व उत्तरार्चिक यांमधील शब्द हे केवळ साधनभूत आहेत. मुख्य हेतु म्हणजे गाण्याचे राग शिकवणे हाच आहे. हे राग आर्चिका वरून शिकल्यावर मगच तपशील म्हणावयाची स्तोत्रे पाठ करता येतात.
सामवेद हा जरी व्याप्तीने लहान असला तरी चारही वेदांचे सार यात आहे. वेदांमध्ये ॐ ला आत्यंतिक व आध्यात्मिक पातळीवर अत्युच्य महत्व आहे. ॐ कारामुळे शारीरिक, मानसिक, आध्यात्मिक शक्ति प्राप्त होते.
सामवेद हा व्यक्ति व निसर्ग यांना जोडणारा पुलच आहे. यातील मंत्र मानवाच्या उन्नती करता कारण आहेत. ईश्वराची उपासना – भक्ति मार्ग यासाठी भजन कीर्तना मुळे सामवेद हा परमेश्वरा जवळ नेणारा वेद आहे.
आरोह व अवरोह यांनी युक्त अशा मंत्राचे गायन म्हणजेच साम होय.
आर्चिक मध्ये – पूर्वार्चीक व उत्तरार्चिक असे दोन भाग आहेत. पूर्वार्चीक मध्ये – ६५० मंत्र व ते ही स्वरांकना सह एकत्रित आहेत. उत्तरार्चिकात २१ अध्याय ९ कांडात आहेत व एकूण मंत्र १२२५ आहेत. सामवेदातील आर्चिक व उत्तरार्चिक यांमधील शब्द हे केवळ साधनभूत आहेत. मुख्य हेतु म्हणजे गाण्याचे राग शिकवणे हाच आहे. हे राग आर्चिका वरून शिकल्यावर मगच तपशील म्हणावयाची स्तोत्रे पाठ करता येतात.
सामवेद हा जरी व्याप्तीने लहान असला तरी चारही वेदांचे सार यात आहे. वेदांमध्ये ॐ ला आत्यंतिक व आध्यात्मिक पातळीवर अत्युच्य महत्व आहे. ॐ कारामुळे शारीरिक, मानसिक, आध्यात्मिक शक्ति प्राप्त होते.
सामवेद हा व्यक्ति व निसर्ग यांना जोडणारा पुलच आहे. यातील मंत्र मानवाच्या उन्नती करता कारण आहेत. ईश्वराची उपासना – भक्ति मार्ग यासाठी भजन कीर्तना मुळे सामवेद हा परमेश्वरा जवळ नेणारा वेद आहे.
आरोह व अवरोह यांनी युक्त अशा मंत्राचे गायन म्हणजेच साम होय.
अथर्ववेद
अथर्ववेद हा शेवटचा वेद आहे. आयुर्वेद हा अथर्ववेदाचा उपवेद आहे. अथर्ववेदातील बहुतांश मंत्र पद्य प्रकारात असून काही ग्रंथमय आहेत. बुद्धी, शौर्य, युद्धातील विजय, राज्याभिषेक, विवाह, आरोग्य, गर्भदान, शत्रूनाश यासाठी वापरायचे मंत्र आहेत. तसेच वशीकरण, राक्षस पिशाच यांच्यापासून होणार्या त्रासाचे निवारण करणारे मंत्रही आहेत.
अथर्व वेदातील विविध विषय दहा भागात विभागले आहेत –
भोषज्या कर्मे
आयुष्य कर्मे
अभिचार कर्मे
स्त्री कर्मे
सामनस्या कर्मे
राज कर्मे
ब्राम्हण माहात्म्य
पौष्टिक कर्मे
शांति कर्मे
विश्वोपत्ती व अध्यात्म
रहस्य विद्या, अध्यात्म ज्ञान, तांत्रिक शक्ति, संकल्प मंत्र, अभि मार्शण मात्र, आदेश मंत्र, मणिबंधन मंत्र, राजनैतिक जीवन, सामाजिक जीवन यांचे विवेचन केले आहे. ज्योतिषशास्त्रात तर प्रश्न ज्योतिषाला महत्व देऊन मुख्य १० प्रश्नांची प्रश्नावली केली आहे.
अथर्ववेद म्हणजे आणि यातील मंत्रांचे महत्व म्हणजे –
जो अज्ञात परमात्मा त्याला प्राप्त करणे व आपल्याला भोगावे लागणारे दु:ख करून सुखप्राप्ती मिळवणे. या अथर्ववेदाचा अभ्यास करताना आत्ता कलियुगातील अडी-अडचणींवर आपण मात करू याची खात्री वाटते म्हणून आपण आपल्या जीवनाच्या सुखं- दुखशी निगडीत काही महत्वाच्या मंत्रांचा अभ्यास करणार आहोत .
अथर्व वेदातील विविध विषय दहा भागात विभागले आहेत –
रहस्य विद्या, अध्यात्म ज्ञान, तांत्रिक शक्ति, संकल्प मंत्र, अभि मार्शण मात्र, आदेश मंत्र, मणिबंधन मंत्र, राजनैतिक जीवन, सामाजिक जीवन यांचे विवेचन केले आहे. ज्योतिषशास्त्रात तर प्रश्न ज्योतिषाला महत्व देऊन मुख्य १० प्रश्नांची प्रश्नावली केली आहे.
अथर्ववेद म्हणजे आणि यातील मंत्रांचे महत्व म्हणजे –
जो अज्ञात परमात्मा त्याला प्राप्त करणे व आपल्याला भोगावे लागणारे दु:ख करून सुखप्राप्ती मिळवणे. या अथर्ववेदाचा अभ्यास करताना आत्ता कलियुगातील अडी-अडचणींवर आपण मात करू याची खात्री वाटते म्हणून आपण आपल्या जीवनाच्या सुखं- दुखशी निगडीत काही महत्वाच्या मंत्रांचा अभ्यास करणार आहोत .
Upanishad
Upanishad
The Sanskrit term Upaniṣad from upa “by” and ni-ṣad “sit down” means “sitting down near”, referring to the student sitting down near the teacher while receiving spiritual knowledge.(Gurumukh)
They are the part of the oldest scriptures of Hinduism, the Vedas, that deal with meditation, philosophy, and spiritual knowledge; other parts of the Vedas deal with mantras, benedictions, rituals, ceremonies, and sacrifices.
They are the part of the oldest scriptures of Hinduism, the Vedas, that deal with meditation, philosophy, and spiritual knowledge; other parts of the Vedas deal with mantras, benedictions, rituals, ceremonies, and sacrifices.
Our world is based on some specific things. It evolution, growth and timely changes depends of certain rules which is call as Religion.
The road and how you can reach the moksha is mentioned and written by saints in Upanishads.
The Upanishads are commonly referred to as Vedānta Ved means Knowledge and last point of this knowledge is Upanishads.
There are prominent 8 Upanishads which we are going to study.
The road and how you can reach the moksha is mentioned and written by saints in Upanishads.
The Upanishads are commonly referred to as Vedānta Ved means Knowledge and last point of this knowledge is Upanishads.
There are prominent 8 Upanishads which we are going to study.
| Veda | Mukhya |
|---|---|
| Rigveda | Aitareya |
| Samaveda | Kena |
| Krishna Yajurveda | Taittiriya, Katha |
| Shukla Yajurveda | Īśa |
| Atharvaveda | Muṇḍaka, Māṇḍūkya, Praśna |
Dasbodh
समर्थांची ओळख – दासबोध व आपले जीवन
सध्याच्या काळात म्हणजे २० व्या शतकात मानवाला आपले जीवन जगताना अनेक अडचणीना तोंड द्यावे लागत आहे. मानसिक, शारीरिक, आर्थिक या बाबी फक्त स्वत: पुरत्या मर्यादित न राहता त्या समजाचा एक भागच बनल्या आहेत. मानसिक बाबींचा विचार करताना “मन” ही वैयक्तिक मालकीची बाबही वर्तमानतील एक ज्वलंत समस्या बनली आहे. बोकळलेला चंगळवाद, फायदा व प्रसिद्धीसाठी माणसा – माणसातील स्पर्धा, नात्यातील परस्परांवरील अविश्वास, कुटुंब संस्थेची दुर्दशा, त्यातून निर्माण झालेल वृद्धाश्रम यांचा विचार करताना या प्रश्नांवर उत्तरे शोधता येणारे ठिकाण म्हणजे श्री रामदास स्वामींचा दासबोध व मनाचे श्लोक होय.
वास्तविक शालेय बालवयातच या मनाच्या श्लोकांची शिकवण जर व्यवस्थित मिळाली तर तरुण वयात मानवाला इतक्या कटकटींना व अराजकतेला सामोरे जावे लागणार नाही.
समर्थ रामदासांची वाण्ड्मय संपदा अफाट आहे. ३५ ते ४० हजार ओव्या भारतील एव्हडे साहित्य आहे. जसे – करूनअष्टके, आत्माराम, मनाचे श्लोक, मान पंचक, मानसपूजा, राजकीय पत्रव्यवहार, दासबोध, चौदा ओवी शतके, डेविदेवतांच्या आरत्या, अध्यात्म हा विषय मुख्य ठेवून प्रपंच, स्थापत्य शास्त्र, संगीत, वेदांत, व्यवस्थापन, बँकिंग, कुटुंबनियोजन, समाजकारण, अशा अनेक मनाच्या श्लोकात फक्त २०५ श्लोका मधून मानवाच्या जीवनाच्या विविध अंगांना स्पर्श केला आहे. आचार्य विनोबा भावेनी याच मनाच्या श्लोकांना “मानोपनिषद” असेच नावाजले आहे. मनाच्या श्लोकांद्वारे प्रयत्नपूर्वक आपल्याला मनोविकास साधता येतो.
मनाच्या श्लोकातून त्यांनी कर्मयोग, भक्ति योग, ज्ञानयोग, सदाचार, सत्संग, सगुण – निगुण, नामस्मरन, ध्यान, अनेक विषयात स्पष्ट केले आहेत.
समर्थ रामदासांची वाण्ड्मय संपदा अफाट आहे. ३५ ते ४० हजार ओव्या भारतील एव्हडे साहित्य आहे. जसे – करूनअष्टके, आत्माराम, मनाचे श्लोक, मान पंचक, मानसपूजा, राजकीय पत्रव्यवहार, दासबोध, चौदा ओवी शतके, डेविदेवतांच्या आरत्या, अध्यात्म हा विषय मुख्य ठेवून प्रपंच, स्थापत्य शास्त्र, संगीत, वेदांत, व्यवस्थापन, बँकिंग, कुटुंबनियोजन, समाजकारण, अशा अनेक मनाच्या श्लोकात फक्त २०५ श्लोका मधून मानवाच्या जीवनाच्या विविध अंगांना स्पर्श केला आहे. आचार्य विनोबा भावेनी याच मनाच्या श्लोकांना “मानोपनिषद” असेच नावाजले आहे. मनाच्या श्लोकांद्वारे प्रयत्नपूर्वक आपल्याला मनोविकास साधता येतो.
मनाच्या श्लोकातून त्यांनी कर्मयोग, भक्ति योग, ज्ञानयोग, सदाचार, सत्संग, सगुण – निगुण, नामस्मरन, ध्यान, अनेक विषयात स्पष्ट केले आहेत.
मनाचे श्लोक म्हणजे स्वत:च स्वत:ला केलेला उपदेश आहे. कठोप निशदामद्धे शरीराला रथाची उपमा दिलेली आहे. आत्मा या रथाचा मालक आहे. इंद्रिय, घोडे व बुद्धी सारथी आहे व सारथ्याच्या हातातिल लगाम म्हणजेच मन होय.
मनाला एव्हडे महत्व असूनही आज २० व्या शतकातील शिक्षण पद्धतीत आपण फक्त बुद्धीच्या विकासाचा विचार करतो पण मनाचा अजिबात नाही. त्यामुळे अतिशय बुद्धीमान असलेली माणसही मन दुबळे, शरीर रोगट, कमकुवत, फक्त बुद्धीच्याच अधीन गेलेली असतात. परिणाम की काय थोड्याश्या अपयशानेही स्वत:चा शरीराचा त्याग करायला मागे पुढे बघत नाही.
दासबोधाचा विचार करता, समर्थांनी २० दशकात २०० समासांची मांडणी केली आहे. अध्यात्म ज्ञानाप्रमाणेच साधकाला व्यवहारी ज्ञान किती आवश्यक आहे याचे उत्तम उदाहरणं म्हणजे दासबोध होय. अंत:करणाला, बुद्धीला थेट जाऊन भिडणारा स्पष्ट भाषेत उपदेश आहेत. दासबोध हा ग्रंथ ओवीरूप असून गुरु शिष्य संवादाचा रूपात मांडला आहे.
समर्थांनी रामायणावर, हनुमंतावर, देवी स्त्रोत्रे व चरित्रात्मक महाकाव्ये लिहिला आहे. आज लहानपासून ते वृद्धापर्यंत मनाला भावणारे समर्थांचे साहित्य व विचार आपण अभ्यास करणार आहोत.
मनाला एव्हडे महत्व असूनही आज २० व्या शतकातील शिक्षण पद्धतीत आपण फक्त बुद्धीच्या विकासाचा विचार करतो पण मनाचा अजिबात नाही. त्यामुळे अतिशय बुद्धीमान असलेली माणसही मन दुबळे, शरीर रोगट, कमकुवत, फक्त बुद्धीच्याच अधीन गेलेली असतात. परिणाम की काय थोड्याश्या अपयशानेही स्वत:चा शरीराचा त्याग करायला मागे पुढे बघत नाही.
दासबोधाचा विचार करता, समर्थांनी २० दशकात २०० समासांची मांडणी केली आहे. अध्यात्म ज्ञानाप्रमाणेच साधकाला व्यवहारी ज्ञान किती आवश्यक आहे याचे उत्तम उदाहरणं म्हणजे दासबोध होय. अंत:करणाला, बुद्धीला थेट जाऊन भिडणारा स्पष्ट भाषेत उपदेश आहेत. दासबोध हा ग्रंथ ओवीरूप असून गुरु शिष्य संवादाचा रूपात मांडला आहे.
समर्थांनी रामायणावर, हनुमंतावर, देवी स्त्रोत्रे व चरित्रात्मक महाकाव्ये लिहिला आहे. आज लहानपासून ते वृद्धापर्यंत मनाला भावणारे समर्थांचे साहित्य व विचार आपण अभ्यास करणार आहोत.
लेख
7
Apr, 2022
शुक्रवार 08 एप्रिल 2022 चे दैनंदिन राशी भविष्य.
6
Apr, 2022